Deizm nədir?
Deizm (tanrıçılıq)
Bütün dinləri rədd edən, ancaq tanrının varlığına inanan inanc şəklidir. Dinlər rədd edildiyi üçün peyğəmbərlər, müqəddəs kitablar, cənnət və cəhənnəm, mələk, şeytan kimi anlayışların heç birinin deizm inancında yeri yoxdur. Yalnız kainatı və təbiət qanunlarını qoyan, bunun ardından kainata və insanlığa heç bir müdaxiləsi olmayan tanrıya inanırlar. Bu tək inancın qaynağı, bilavasitə yoldan hisslərimizlə təbiətə və insanın quruluşuna duyulan heyranlıq və bunları bir yaradan (tanrı) olması lazım olduğuna olan inancdır.
Deizmdə ibadətlərin və dini ritüellerin olmamasından ötəri ateistlər ilə deistler arasında gündəlik həyatda, praktik mənada bir fərqlilik yoxdur.
Deizm, təkamül nəzəriyyəsinə qarşı deyil. Deizmə görə insan, tanrının meydana gətirdiyi qaydalar çərçivəsində, daha primitiv canlıların təkamülləşməsi nəticəsi meydana gəlmiş ola bilər. Bir tanrıya inanmaq, o tanrının, insanı mərhələ keçirmədən bir anda yaratdığı fikirinə də inanmağı tələb etməz. Səmavi dinlərdə yəni Yəhudilik, Xristianlıq, İslam kimi dinlərdə insanın, əvvəldən təkamül keçirmədən yaradıldığına inanılar. Bu inanış deizmde yoxdur.
Deizm nəyə söykənər?
Ağıla və təbiətə. Kainata baxınca bir nizam görərik və bu nizam bizi bir tanrı ya da dizaynçı inancına aparar.
Deizm ateizmin bir növüdürmü?
Xeyr. Ateizm tanrını rədd edər. Deizme görə tanrı vardır. Deizm dinləri rədd edər.
Əgər deizm tanrı inancını qəbul edirsə deizm və yəhudilik, islam, xristianlıq kimi digər dinlər arasında nə fərq vardır?
Deizm yuxarıda da keçdiyi kimi təbiətə və ağla söykənər, vəhyə söykənməz. Digər bütün dinlər vəhyə ya da müqəddəs kitablara söykənəndirlər. Deizmde bir rahibə keşişə ya da imama ehtiyac yoxdur. Deismde ehtiyac olan tək şey öz sağlamfikirimiz və düşünmə bacarığımızdır.
Deistler tanrının kainatı yaradıb geri çəkildiyinəmi inanırlar?
Bəzi deistler elə düşünür, bəzi deistler tanrının insan davranışlarına müdaxilə edə biləcəyini düşünür. Məsələn: Corc Vaşinqton Long Islanddan çəkilmə ya da təslim olma arasında daha riskli olan çəkilməyi seçmişdir və özünə niyə daha riskli olanı seçdiyi soruşulduğunda, bunun edə biləcəyinin ən yaxşısı olduğunu və gerisinin tanrının təqdiri olduğunu söyləmişdir.
Deistler dua edərlərmi?
Yalnız şükür və təşəkkür üçün dua edə bilərlər, tanrıya diktə etməzlər. Dua üçün müəyyən bir yer və zaman, müəyyən bir bədən duruşları yoxdur.
Deistler tanrını necə görərlər?
Tanrını istədiyi qədər gücü olan ölümsüz bir varlıq olaraq görərik. Albert Eynşteyndən götürmə deizmin tanrı tərifi üçün yaxşı bir nümunə olacaq: ” Mənim dinim özünü zəif ağılımızla qəbul etməmiz çətin olan sonsuz güc sahibi üstün ruha təvazökar bir şəkildə heyran olmaqdan ibarətdir. Bu üstün düşünən gücün duyğuları dərindən təsir edən razı salıcılığı ki, bu özünü anlamaq mümkün olmayan kainatda ifşa edər, mənim tanrı anlayışımı meydana gətirər”
Deizm bir məzhəbdirmi?
Deizmin bir məzhəb olması mümkün deyil, çünki Deizm özünə söykənməyi öyrədər və insanları daim ağıllarını istifadə etməyə təşviq edər. Deizm əvəzi nə olursa olsun nüfuzu sorğulamağı öyrədər. Deizm vəhyə söykənən dinlər kimi mühakiməsi olmayan iddialarda ol/tapılmaz. Vəhyə söykənən dinlər insanları tanrının söylədiklərinə təslimiyyətə ya da bu sözlərə qarşı düşünmə gücünüzü təxirə salmağa çağırar. Bunu iman olaraq adlandırarlar. Məsələn: Musanın dənizi yardığına ya da İsanın suyun üstündə getdiyinə ya da Məhəmmədin Quranı bir mələkdən al/götürdüyünə inanmaq nə qədər məntiqlidir?
Deizmin dünyadakı pisliklərə qarşı cavabı nədir?
Dünyadakı pisliklərin böyük bir qisimi əgər tanrı vergisi ağılımızı qucaqlasaydıq ortadan qalxa bilərdi. Unudulmamalıdır ki, Təbiətin tapdığımız və irəliləməkdə istifadə etdiyimiz bütün qanunları, kompüterdən və kosmos səfərinə qədər əvvəldən bəri vardı. Amma biz məlumatımızı irəlilətmək və öyrənmək yerinə batil etiqadları və qorxunu seçdik. Müvəffəqiyyətin gərəyi olan çətin işləri bacarmaqdansa öz davranışlarımızdan məsul olmadığımızı düşünmək daha çox sakitləşdiricidir. Deizm hər suala bir cavabının olduğunu iddia etməməkdədir, deizm yalnız bu suallara gedən doğru yolda olma iddiasındadır.
Məlumdur ki, Məhəmməd Peyğəmbər (s) hədislərində kişilərə qızıl gəzdirməyi qadağan etmiş, qadınlara isə icazə vermişdir. Bu yaxınlarda alimlər həmin qadağanın izahını vermişlər. Onların fikrincə qızıldan olan nişan üzüyü sağlamlığımıza kifayət qədər ciddi təsir göstərir. Kişilərə qızıl üzüyü daim gəzdirmək olmaz. Çünki qiymətli metal vaxt keçdikcə oksidləşir və kimyəvi reaksiya məhsulları əmələ gətirir. Bu isə kişilərin cinsiyyət vəzilərinə mənfi təsir göstərir.
Cinsiyyət vəzilərinin fəaliyyətini, əyarından asılı olmayaraq, bir milliqram qızıl oksidi də pozur. Maraqlı odur ki, qızılın mənfi təsiri qadınlara aid deyildir. Alimlər bunu qadın orqanizminin hormonal və cinsiyyət sisteminin xarici təsirlərdən yaxşı müdafiə olunması ilə izah edirlər. Lakin qızıl üzüyün orqanizmə təsirinin digər mexanizmi də var. Məlumdur ki, barmaqlarda xeyli sinir ucları cəmlənmişdir. Təbii ki, üzüyü taxarkən sinir impulslarının ötürülməsinə fiziki təsir göstəririk. Bu baxımdan dar üzüklərin taxılması xüsusilə təhlükəlidir. Ümumiyyətlə, belə üzüklərin taxılması osteoxondroz və radikulit xəstəlikləri doğurur. Orta barmaqda narahat üzük gəzdirmək ateroskleroz və hipertoniyaya gətirib çıxarır, çeçələ barmağın yüklənməsi isə onikibarmaq bağırsağın patalogiyası ilə nəticələnir.
Alimlərin fikrincə, qızıl nişan üzükləri qadın orqanizminə tənzimləyici təsir göstərir və burada baş verən prosesləri fəallaşdırır. Mütəxəssislər qadınlara qızıl əşyaları zəiflik hiss olunduğu vaxtlarda gəzdirməyi məsləhət görürlər. Bundan əlavə, ürək xəstəliklərindən, hipertoniyadan əziyyət çəkən xanımlara qızıl çox xeyirlidir. Gümüş gəzdirmək isə təzyiqdən şikayətlənən qadınlar üçün məsləhət deyildir.